Ligazóns ao desvío para un vinte e dous de xullo

•  "As sete mortes felinas de Carvalho Calero", Jaureguizar.
• "Un Precursor no Barbanza", Pastor Rodríguez.
• "Angrois, el AVE del 'chalet con piscina'", Anxo Lugilde.

Ligazóns ao desvío para un dezaseis de outubro

• "As cousas mudam, as palavras ficam", artigo de Xoán Costa sobre Ricardo Carvalho Calero publicado no Sermos Galiza a 22 de marzo de 2015.
• "Julian Brock, un alemán desmontando prexuízos", Cibrán Arxibai.
• "O inglés imponse con normalidade, mentres o problema é o galego", Cousas de Imeneo.
• "Conflito lingüístico e ideoloxía na Galiza", Xoán Carlos Domínguez Alberte.
• "O Protocolo de Donostia busca comprometer a acción dos gobernos en defensa da lingua", entrevista a Pilar García Negro.

Houbo un comezo

No curso 2015/16 fanse 50 anos da primeira vez que o galego entrou no ensino regrado. Foi como materia optativa no último curso de Filoloxía Románica. Que mudou neste tempo?



Recordade que estes comentarios que publico ás segundas feiras se poden seguir no semanario Sermos Galiza e en Youtube.com/CarlosCallon.

50 anos da posibilidade de estudar galego na universidade

No curso 1965-1966 púidose estudar por vez primeira oficialmente unha materia de lingua galega na Universidade de Galiza, en quinto da sección de Filoloxía Románica.

Neste ano escolar que comezamos agora faise, por tanto, o medio século de tan importantísimo acontecemento.

A Universidade de Santiago ten máis de 500 anos e a posibilidade de estudar o idioma do país só 50. Póndelle vós o adxectivo á situación: colonial, miserenta, alienante...

O profesor que conseguiu concretar un obxectivo durante moitas décadas desexado, solicitado e pelexado foi Ricardo Carvalho Calero, un ilustre nome desa minoría de galegas e galegos que turraron do carro do país mesmo nos tempos máis duros e desesperanzados.

Ligazóns ao desvío para un vinte e nove de marzo

• "Lingua e literatura desde 1975: as Bases", Manuel Rodríguez Alonso.
• "As relacións sentimentais en galego", César Lorenzo Gil. 
• Linguas europeas que poden morrer mesmo antes de que finalice esta década... :( 
• "La diferencia sexual no es tan fácilmente reductible. No hay que confundir la diferencia con la diversidad". Entrevista a Manuel Fernández Blanco. 
• "No vinte e cinco aniversario de Ricardo Carballo Calero. Razón do esquecemento oficial", Manuel Rodríguez Alonso. 
• "El factor humano", Manuel Fernández Blanco. 
• "Cinco trucos para facer cun limón", blogue O Que Eu Quero É Xamón.

Ligazóns ao desvío para un catorce de decembro

• Dicionario galego de sinónimos en liña.
• "Dez anécdotas reais sobre o galego", Xoán Abeleira. 
• "1 noticia, 10 posibles interpretacións", Enchufados. 
• "Monumentos de tinta III. A historia da literatura galega de Carballo", Román Arén.

Auguiña de sete fontes (23)

•  Os dous ídolos sexuais da xuventude mundial, cunha semellanza abraiante.
• Apoiemos Oink! Para unha revista en galego para a nosa rapazada!
• "França avança, Espanya recula", Yvonne Griley.
• "Do que Álvaro Cunqueiro nos contou do seu vello amigo Ricardo Carvalho Calero", Manuel López Foxo. (O Cunqueiro, igual que fai o Tarantino, tamén escribía á máquina só cun dedo: "Cando chegamos atopámolo tecleando na máquina só cun dedo da man dereita, mentres que coa man esquerda sostiña unha lupa para ver o que escribía.")
• "Las borrascas interiores y el anticiclón del deseo", Manuel Fernández Blanco.
• "A Unión Europea e a crise", Francisco Rodríguez.
• Aproveitan todo para privatizar.

Auguiña de sete fontes (7)

- Un mozo senegalés en Mallorca morreu por tuberculose. Negóuselle a atención médica porque non tiña papeis.

- No boletín de novas adquisicións da biblioteca municipal de Ferrol non hai nada en galego. En inglés, si.

- "Dormir no es tan fácil", artigo de Vicente Palomera en La Vanguardia.

- Crónica da intervención de Xosé Ramón Barreiro no Congreso Rosalía de Castro no século XXI, por Francisco Rodríguez, no seu blogue.

- Crónica da intervención de María Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda no Congreso Rosalía de Castro no século XXI, por Francisco Rodríguez, no seu blogue.

- "17 de maio: Ricardo Carvalho Calero", por Pilar García Negro.

- As novidades desta semana de Abertos ao Galego.

Roberto Vidal Bolaño! Viva!

A designación do enorme dramaturgo Roberto Vidal Bolaño para o Día das Letras 2013 é unha sorprendente e feliz decisión da Academia Galega.

É boa verdade que, máis unha vez, hai que lamentar o criterio sectario de rexeitar a merecidísima homenaxe que se lle debe Ricardo Carvalho Calero, mais iso (tampouco nesta ocasión) nos vai impedir pór toda a forza posíbel en divulgar o tremendo valor da figura escollida. Penso que, ademais, neste caso o seu nome cumpre moitos trazos que van permitir unha participación social semellante á conseguida hai dous anos con Lois Pereiro. Oxalá!

Hai moitas ligazóns de interese sobre o creador que se poden consultar (como a ficha na Biblioteca Virtual Galega ou mesmo o seu verbete na Galipedia), mais, antes de nada, recomendo ler o que sobre el nos contaba hoxe mesmo outro grande dramaturgo dos nosos días, Manuel Lourenzo, no artigo "Presenza de Roberto Vidal Bolaño".

Viva Roberto Vidal Bolaño!

Viva a nosa cultura viva!

Entrevista en Santiago Siete

O semanario gratuíto Santiago Siete, a través da xornalista Carolina Sertal, realizoume unha entrevista con motivo do Día das Letras. Podedes consultala nesta ligazón.

Continuamos!

Canonizacións e descanonizacións

Hoxe ás 16.30 h participo no paraninfo da Universidade da Coruña no congreso sobre Álvaro Cunqueiro que organiza o Consello da Cultura Galega.

O título da miña comunicación é "Por que o Consello da Cultura Galega dedica un congreso ao centenario de Álvaro Cunqueiro e non ao de Ricardo Carvalho Calero e outras reflexións sobre as canonizacións".

Entre esas reflexións, recordarei que o ano pasado foi o 125 aniversario da morte de Rosalía de Castro e que en 2011 estamos no 125 aniversario do nacemento de Daniel Castelao. Ambas as efemérides pasaron desapercibidas para as nosas institucións culturais.

Voces e sons da lingua que nos une

Velaquí algúns dos vídeos con intervencións e actuacións no acto de Queremos Galego o pasado sábado. Nos vindeiros días, máis!

Intervención de Carlos Callón no acto de Queremos Galego! on Vimeo.

A Mesa: 25 anos

O 20 de abril de 1986, Ricardo Carvalho Calero fechaba uns Encontros sobre Normalización Lingüística onde se congregaron 487 persoas. Alí acordouse constituír A Mesa pola Normalización Lingüística, primeiro como plataforma e, máis tarde, como asociación independente.

Botando a ollada atrás, podemos estar orgullosas e orgullosos do traballo realizado e, tamén, aínda que pareza unha evidencia, de sermos capaces de soster esta ferramenta colectiva na defensa do noso idioma. Con tal nivel de desamparo institucional e de ataques desde o poder, xa é de seu noticiábel a sobrevivencia dunha asociación como esta, nun país inzado de números cero.

O desexo das 4.000 persoas que hoxe conformamos A Mesa é podermos fechar as nosas portas máis cedo que tarde; que A Mesa xa non faga falta, porque ninguén teña problemas para poder vivir no idioma propio do país. Porén, mentres isto non sexa así, que ninguén o dubide: temos moita forza e moitas ganas para seguir batallando.

Por mil primaveras máis!

Por que o Consello da Cultura Galega dedica un congreso ao centenario de Álvaro Cunqueiro e non ao de Ricardo Carvalho Calero

Enviei para o Congreso sobre Álvaro Cunqueiro que organiza o Consello da Cultura Galega unha proposta de comunicación que leva o título "Por que o Consello da Cultura Galega dedica un congreso ao centenario de Álvaro Cunqueiro e non ao de Ricardo Carvalho Calero e outras reflexións sobre as canonizacións". Aínda que hoxe sexa o un de abril, non é brincadeira. Penso que é necesario deterse seriamente sobre a cuestión.

No ano 2010 a cultura galega viviu dúas importantes efemérides que non foron atendidas polas institucións culturais do país: o 125 aniversario da morte de Rosalía de Castro (considerada a autora central do sistema literario galego) e o centenario do nacemento de Ricardo Carvalho Calero (primeiro catedrático de Lingua e Literatura Galega na USC, primeiro novelista en galego no posguerra, escritor prolífico, historiador fundamental da literatura galega contemporánea, activista da normalización, etc.). A pesar do descoido oficial, si houbo movementos culturais populares que conseguiron que esas datas non pasasen desapercibidas.

Faise obrigado preguntar por que, porén, esas mesmas institucións culturais deciden en 2011 organizar actos de homenaxe polo segundo centenario de Xoán Manuel Pintos, así como un amplo programa por volta da vida e obra de Álvaro Cunqueiro. É o mesmo 2011 en que “esquecen” que se podería festexar tamén o 125 aniversario do nacemento de Daniel Castelao.

Cales son os criterios actuantes para decidir quen e como se homenaxea desde as institucións culturais? Como están constituídas estas institucións para que se produzan tales escollas? Cal foi a construción da imaxe de Álvaro Cunqueiro ao longo da autonomía, fronte á de Daniel Castelao, Rosalía de Castro ou Ricardo Carvalho Calero para que se privilexie a súa figura a nivel oficial? Que papel xoga(ro)n nisto a Real Academia Galega, o Consello da Cultura Galega, a administración autonómica e, mesmo, as proxeccións curriculares do sistema educativo?

Para lermos e ouvirmos

Deixo aquí algunhas ligazóns que me parecen de interese, sobre diferentes temas:

1) Un artigo de Xosé Ramón Freixeiro Mato sobre a vixencia do pensamento lingüístico de Ricardo Carvalho Calero. O subtítulo por si só xa chama á reflexión: "Aínda non houbo un oco para lle dedicar o Día das Letras Galegas a quen as simbolizou durante case medio século".

2) A última entrada no blog da investigadora Rosa Sala Rose aborda a coñecida cita "Cando escoito a palabra cultura, desenfundo a pistola", atribuída a varios fascistas. A súa conclusión, que traduzo, é tamén para pensarmos detidamente:

Por incómodo que nos resultar, os nazis non rexeitaban a cultura. Ao contrario, críanse os seus lexítimos representantes, os seus salvadores, os seus depuradores. Sen dúbida, equivocáronse por completo, mais o caso é que lían, algúns posibelmente moito máis ca nós. E amaban a arte. E escoitaban música. E a pesar de todo foron uns bárbaros. Este é o grande enigma.

Así que máis vale que os "lidos" non nos descoidemos e esteamos sempre alerta. O nazismo non foi obra de monstros, senón de seres humanos coma nós, e iso é precisamente o que o volve tan temíbel.

3) É extraordinaria a última entrada de Fran P. Lorenzo no seu blog. O título é engrazado, "Anxo Lorenzo e a Lei do pinganillo: 'mientras pueda chupo y pillo'" e o contido resulta moi esclarecedor.

4) Recomendo tamén que se bote unha ollada á análise da repercusión mediática da folga xeral da semana pasada. Lémbrese que a afluencia ás manifestacións foi na Coruña probabelmente a maior da historia do nacionalismo e en Vigo moi superior á xente congregada na anterior folga xeral, convocada tamén por CCOO e UXT.

A entrevista realizada ao secretario xeral da CIG na mesma xornada da folga tamén é de interese:

No centenario de Ricardo Carvalho Calero

Deixo aquí este vídeo realizado pola AS-PG cunha entrevista que Francisco Salinas Portugal lle realizara a Ricardo Carvalho Calero en 1988. O guión condutor e a locución é de Francisco Rodríguez. Pertence ao arquivo gráfico d'A Nosa Terra e pendurouna na rede a Fundación Bautista Álvarez.

Carvallo Calero, a posibilidade de rectificar a historia from Fundación Bautista Álvarez on Vimeo.

A historia, con certeza, poderá rectificarse.

Lois Pereiro para o Día das Letras 2011

Acabo de chamar ao meu amigo Gon para felicitalo, porque el era dos que apostaba para que lle dedicasen o Día das Letras a Lois Pereiro. O meu apoio particular era para Ricardo Carvalho Calero, quen me parece inxusto que aínda non fose homenaxeado pola Academia Galega. No entanto, penso que agora o que cómpre é centrármonos en todo o que ten de positivo -que é moito- a escolla deste poeta tan reivindicado polas novas fornadas de escritores.

Hai uns días, collín de entre os libros que gardo na casa de miña nai en Ribeira os dous de Lois Pereiro para relelos. Entre unhas cousas e outras, aínda os tiña aquí ao carón do portátil sen reabrir. Botándolle un ollo agora por riba, vexo que na miña lectura destas obras en 1997 marcara dous poemas, pertencentes ao volume Poesía última de amor e enfermidade 1992-1995:

Un soño alleo repetido

O certo é que teño a impresión ás veces
que se fai máis patente cada día
de que pese ás evidencias en contra
debín morrer daquela

e estou vivindo un soño repetido
nas noites dos que me seguen querendo

outono, 95

Poderíano escoller como epitafio

Cuspídeme enriba cando pasedes
por diante do lugar no que eu repouse
enviándome unha húmida mensaxe
de vida e de furia necesaria

outono, 95

Unha Academia máis nosa

O artigo desta semana en Galicia Hoxe, dentro da miña páxina semanal so o nome "Por navegar ao desvío", fai unhas pequenas caladas na historia da Real Academia Galega para valorar moi positivamente os pasos emprendidos por esta institución nos últimos tempos e facendo votos para que se profunde nesa liña:

Unha Academia máis nosa
Sinais de vitalidade e forza na Real Academia Galega

A Real Academia Galega, cos seus pouco máis de cen anos de historia ininterrompida, é unha das institucións máis antigas de Galiza. A súa continuidade causa abraio nun país no que o esforzo de vertebrar e organizarse tivo que recomezar tantas veces. Mais tamén é certo que, para se manter, tivo que pagar unhas taxas moi elevadas. Mentres o fascismo do 36 saqueou e destruíu a posibilidade de que chegasen até hoxe institucións vivas e dinámicas como por exemplo o Seminario de Estudos Galegos, só permitiu a continuidade dunha Academia “Gallega” esclerotizada. Bo exemplo desta situación é que un dos homes máis viles da nosa historia, Francisco Franco, foi nada menos que membro de honra até hai só uns meses.

Os grupos máis implicados na revitalización da lingua galega a partir dos anos 60 acháronse, así, cunha institución que non respondía ás necesidades sociais, tan grandes no contexto de represión ao que había que enfrontarse. Un dos seus escasos méritos recoñecidos fora a instauración do 17 de maio como Día das Letras, aínda que tamén se lle achacou unha visión fosilizada que conlevou importantes polémicas.

A cultura galega viva, socializada, estivo durante décadas en tensión coa Academia. Fermín Bouza Brey expresáballo así nunha carta a Xosé María Álvarez Blázquez: “Os mozos de eiquí, “Galo” [refírese á agrupación cultural compostelá] etc. están dirixindo mensaxes á Academia protestando de isto e aquelo. Os académicos decimos que non poden ser isas intromisións etc. etc, mais eu ca miña lengua pequena digo que me gostan, que se necesitan, que hai que endereitar a moita xente engruñada, que van co meu esprito, que matino que comigo non poden ir porque eu inda os supero acaso en actividade a prol da nosa terra...”

Anos despois, en xullo de 1975, enviouse cun apoio masivo unha “Carta aberta o Escmo. Sr. Presidente da Real Academia Gallega”. O texto é moi pouco coñecido, polo que o transcribo aquí:

Escmo. Sr. :

Os abaixo firmantes, galegos dos catro puntos cardinais do país, preocupados pola evolución social e cultural do noso país, despóis de analizar detidamente o papel da institución que V.E. preside, vémonos na obriga de manifestarlle a nosa aberta discrepancia coa función que cumpre i os métodos que a rixen. Sentimos que un orgaismo de tal clase non desempeñe a misión que debera desempeñar, cousa mais notoria nos derradeiros anos, nos que a conciencia dos nosos problemas coleitivos ten medrado mentras que a Academia foi insensible a iles e dende logo non participóu pra nada no xurdimento dunha atitude crítica E COMBATIVA. Por eso e polo que lle facemos as seguintes puntualizaciós:

1º. É unha contradición grave que a Academia seña unha institución inda mais rutinaria, e formalista que a Academia Española. E decimos grave porque Galicia é un pais que tén a sua lingoa e cultura sin normalizar, polo que a laboura de a Academia tiña que ser mais aberta, responsable e popular. Teña V.E. en conta que nos falta todo tipo de apoio oficial.

2º. A Academia é elitista (non se sabe ben con que criterios), retrógrada ao marxen da realidade galega, viva e actuante. Limítase a trámites burocráticos (publicación de algún opúsculo, etc.) e celebracións rituais (Dia das Letras Galegas, recepción e discurso de novos académicos, etc. ), cando debera ser a caixa de resonancia das preocupacións e inquedanzas culturais do noso pobo. É pois un orgaismo oficialista e decorativo, xa que non está integrado na problemática da nosa sociedade, co agravante de ser nominalmente galega. As confusiós que produz nunha opinión pública a veces non mui informada, unha Institución de semellantes características, son contraproducentes pra unha identificación do noso pobo consigo mesmo.

3º. Algúns dos seus membros manteñen unha aititude rediculizadora e folklorista cara a nosa lingoa. V. E. mesmo ten ido por festas e participado en actos nos que non empregou o Galego, ou ben o fixo de maneira abertamente diglósica. A Academia como tal non se manifestou endexamais combativa na causa da normalización da lingua galega, que debía ser o seu ouxetivo mínimo. Mentras os seutores da nosa cultura mais comprometidos e luitadores non están representados na corporación o que demostra como se lle viran as costas a realidade e como se mantén unha posición ideolóxica non precisamente neutral. Preguntariamoslle: Por qué se iñora as Agrupaciós Culturáis que traballan tan dificultosamente pola nosa cultura? Con que criterios i en nome de quen se establece o Día das Letras Galegas? Quen define os requisitos que teñen que cumplir os membros da Academia?

En fin Escelencia. A sociedade galega esixe hoxe instituciós que esteñan o servicio do noso pobo, e non seña unha manifestación que empregue agresivamente o seu nome. Hai que actualizarse (podemos comprender certas posiciós hai dez anos, non hoxe) e ser operantes. Pero o camiño da Academia non está sendo este, polo que a sua continuidade soio ten sentido baixo unha nova aititude que, en primeiro lugar, implica a total renovación da perspectiva baixo a que está actuando. Do contrario, o mellor servicio que pode prestar a nosa sociedade, é a sua disolución.

As tensións mantivéronse nos anos seguintes. Na historia escura desta institución estarán os movementos para restarlle protagonismo e responsabilidade pública a Ricardo Carvalho Calero, a pesar do seu posto de catedrático e do peso incuestionábel da súa obra como investigador, ensaísta e literato. O grupo dominante tiña que evitar como fose que triunfasen as ideas que Carvalho representaba: aspiración á plena normalidade, compromiso nacionalista e continuación histórica da consideración do galego e o portugués como dúas formas da mesma lingua.

O papel do presidente nos primeiros lustros da autonomía, Domingo García-Sabell, non foi nada afortunado para a nosa cultura. Ao mesmo tempo que era a cabeza visíbel da Academia Galega, ocupaba o cargo de delegado do Goberno central, desde onde chegou a presentar unha denuncia para que se recortase a Lei de normalización lingüística. Esta esperpéntica situación levou a que, en 1987, a Asociación de Escritoras/es en Lingua Galega, daquela presidida por Uxío Novoneyra, organizase un encerro na sede da RAG, na rúa Tabernas, para reclamar a súa demisión.

Ninguén pode negar que desde as posteriores presidencias de Francisco Fernández del Riego e Xosé Ramón Barreiro houbo melloras tremendas nesta centenaria institución, aínda que se mantiveron tensións polo acordo normativo e a timidez ou deixación de funcións en momentos de ataque contra a nosa lingua.

Mais xa o dixen hai uns meses e quero volver exclamalo, con todas as letras. Hoxe, todas e todos os que amamos a lingua galega temos máis motivos para sentir a Academia máis nosa. Hoxe, coas novas incorporacións, é máis plural e máis viva. Hoxe, tras a histórica intervención de Xosé Ramón Barreiro en defensa do noso idioma diante do mesmo presidente da Xunta, o 6 de setembro deste ano, gañou en prestixio e en representatividade.

Un reto importante que ten para o futuro é continuar aumentando a súa pluralidade interna, tanto de sectores non representados como de mulleres, pois non se corresponden os poucos asentos que ocupan co papel clave que desempeñan na vida cultural galega. Mais o reto crucial é que se manteña e afortale esa liña de defensa do noso idioma, agora que tanta falta fai.

A vera effigies de Rosalía

Velaquí o artigo desta semana en Galicia Hoxe:

A vera effigies de Rosalía
Restaurando a iniciadora da literatura galega contemporánea

Como ben dixo Ricardo Carvalho Calero, e ben podemos continuar a afirmar hoxe, de Rosalía de Castro téndese a pendurar todo canto prexuízo se lle apón a Galiza. Que se choromicas, que se ultracatólica, que se acertou xenialmente por intuición (xa que non por formación), que non era consciente do que facía, que foi unha precursora do bilingüismo “bien entendido”, que todo nela eran traumas inmobilizadores... Cada vez, desde as aulas de lingua e literatura galega vanse desterrando con máis forza todos estes tópicos infundados. Iso non quere dicir que a nivel académico non se continúen a repetir, do cal podemos ter bo testemuño por exemplo no tratamento dado a esta autora na inmensa maioría dos libros de texto de lingua e literatura española, carentes do máis mínimo rigor e moitas veces rozando de cheo o disparate.

Notas biográficas

No ano 1916 Augusto González Besada pronunciou o seu discurso de ingreso na Real Academia Española: Rosalía Castro. Notas biográficas, que é unha das primeiras tentativas de elaboración dunha biografía desta narradora, poeta e inédita dramaturga. O autor dese texto, na súa mocidade, estivera vencellado ao rexionalismo galego, mais despois integrouse nas filas conservadoras, detentando altos cargos no Goberno do Estado. O seu papel nada proclive aos movementos protonacionalistas fai que as súas anotacións biblio e biográficas sobre Rosalía de Castro sexan esclarecedoras dun xeito especial, por contrastaren con forza coa imaxe tópica que desta escritora predominou e continúa a predominar na actualidade.

Esta contradición foi a que impulsou á profesora Pilar García Negro a divulgar entre nós, no ano 2004, ese texto de difícil acceso. Dentro do labor divulgativo, optou por traducilo á lingua de noso, acrecentándolle un “Limiar” explicativo da súa autoría e un “Epílogo” de Francisco Rodríguez, un dos principais especialistas na autora de Follas novas. Quero hoxe chamar a atención sobre este libro, facer un repaso polo que alí se sinala e, en especial, convidar á súa lectura.

No “Limiar”, García Negro fai un resumo dos principais fitos da recuperación de Rosalía nos últimos 25 anos: o traballo “As mulleres galegas polos nosos dereitos”, da Comisión de Mulleres da Asemblea Nacional-Popular Galega, despois reeditado como “Rosalia de Castro, a primeira feminista da nación galega”; o Congreso Internacional de Estudos sobre Rosalía de Castro e a súa obra con motivo do centenario do seu falecemento; a tese de doutoramento que Francisco Rodríguez defende na USC (Análise sociolóxica da obra de Rosalia de Castro); os meticulosos traballos de Andrés Pociña e Aurora López etc. Nesta liña hai que incluír tamén a obra Rosalía de Castro, a luz da ousadía, do investigador Diego Pardo, que vén mesmo agora de saír do prelo da editora Laiovento.

Aínda así, a situación actual continúa a ser deficitaria a respecto do coñecemento do que Rosalía e a súa obra significaron e significan, como antes se sinalou falando do ámbito escolar. Por iso, a profesora e activista declara: “Esta tradución da obra de Besada que agora oferecemos seria sobrante se se tivese instalado entre nós, dunha vez por todas, a modernidade no tocante á ubicación, hermenéutica e valoración actuais e actualizadoras da nosa escritora”.

Tras diso, no limiar dedícase unha epígrafe a “Quen foi e a quen serviu Augusto González Besada”, para despois explicar as “Características do discurso” e sinalar as “Notas sobre a edición”. De entre estas notas, é de observar o feito de que a editora opte por reproducir os poemas ou fragmentos en prosa antologados por Besada através das edicións críticas (no caso dos Cantares gallegos e de Follas novas) e da editio princeps (no caso de En las orillas del Sar). Este coidado e respecto aos textos hai que lamentar que non se vexa en moitas edicións desta autora fundamental que continúan a saír na actualidade. Nas librarías pódense encontrar por exemplo unhas obras completas que viron lume neste ano 2009, impresas con todo o coidado no referente ao papel, mais que repiten unha e outra vez grallas ou mesmo manipulacións da obra rosaliana que foron desterradas polos especialistas hai xa décadas.

No ronsel das ilustradas

Besada introduce o tema de Rosalía de Castro enumerando unha longa listaxe de mulleres da historia da Galiza coñecidas polo seu labor cultural e sinalando o importante –mesmo heroico– papel que as mulleres tiveron e teñen na sociedade galega. Moitas das que aí cita son aínda actualmente grandes descoñecidas, como as ilustradas Mª Francisca Isla y Losada, Mª Tomasa de Jesús e Mª Teresa Caamaño. Aínda que sobre Francisca Isla y Losada xurdiron interesantes pesquisas nos últimos meses, aínda é necesario que se tire do fío destas figuras para deitar máis luz sobre a Ilustración en Galiza.

A parte fundamental do discurso céntrase, como é obvio, no decorrer vital de Rosalía de Castro. Na súa peza oratoria, González Besada reitera que Rosalía foi unha muller culta e escritora filosófica que tentou vivir da escrita, mais con escaso éxito. A mesma publicación de En las orillas del Sar atribúea a esta razón de tentar garantir a subsistencia da familia nun momento especialmente delicado.

Con certeza, non foi indiferente tampouco para a escolla de editar un poemario en español e non en galego como os dous grandes anteriores a necesidade de vivir da escrita nun momento en que o casal Murguía-Castro, con varios fillos e fillas, tiña importantes problemas económicos. A situación era grave até o punto de que as súas amizades chegarán a organizar actos de caridade pública para axudalos, como ben documentou Francisco Rodríguez. No momento da súa morte, Rosalía de Castro encóntrase fracasada como escritora e nunha situación de miseria económica.

Integración subsidiaria

No discurso de ingreso de Besada na RAE, termínase comentando o tratamento institucional que recibiu Rosalía postumamente e sinálase tamén algunha anécdota do traslado dos restos da escritora en 1891. Porén, silencia o máis substancial deses feitos: quen organizou o traslado, que problemas xurdiron etc. Hai sucesos que, ideoloxicamente, debe agochar e disfarzar.

No “Epílogo”, Francisco Rodríguez considera que Augusto González Besada “colaborou de forma intencionada a integrar inevitabelmente de forma subsidiária, a figura de Rosalia na cultura española. Mais o seu discurso estaba premido por unha auténtica admiración e entusiasmo reivindicativo do carácter rebelde da sua obra”. E conclúe: “O curioso é que, miren por onde, teñamos que botar mao dun galego ao servizo do Estado español para darmos unha batalla máis, dentro desta guerra, pola liberación, e digo-o con precisión, de Rosalia das gadoupas da bobaxe, do cretinismo e da minusvaloración”.

Entre Novoneyra e Carvalho Calero

Penso exactamente o mesmo que tan ben expresa Miguel Anxo Fernán Vello neste seu artigo en Galicia Hoxe:

"Entre Novoneyra e Carvalho Calero",
por Miguel Anxo Fernán Vello

Ledicia é o que eu sinto, e ben que a sinto, porque Uxío Novoneyra vai ser un dos máximos centros, talvez o máis sedutor e activo, da vida cultural galega no ano 2010. E tamén sentiría esa mesma ledicia, coa mesma fondura e amplitude, se fose Ricardo Carvalho Calero a personalidade recoñecida e homenaxeada o vindeiro ano. Sei que Uxío Novoneyra, que nunca lle pediu nada a ninguén e foi un home fidel e xeneroso, lle deixaría, se fose cousa súa, o posto a Carvalho Calero. E tamén sei, ou intúo, mellor dito, que don Ricardo, home recto e tamén xeneroso, non tería ningún reparo en lle abrir a porta festiva das Letras ao gran poeta que foi Uxío. Novoneyra, cónstame, respectaba e admiraba a Carvalho. E o autor de Scórpio, tamén me consta, estimaba a figura e a obra do autor de Os Eidos. Tanto Novoneyra como Carvalho Calero sufriron nos últimos anos un silencio que hai que cualificar como mínimo de estraño, "silencios" aos que eu me teño referido como propios dunha certa ingratitude ou desagradecemento que ten asento en amplos segmentos da cultura, institucional ou non, galega. No caso de Novoneyra, poeta maior e personalidade individual e literaria de máxima transcendencia, o silencio atinxiu mesmo planos indecorosos, mais en Carvalho Calero (1910-1990) o silencio, densísimo e delongado -e propiamente o silencio institucional-, merece figurar na historia universal da infamia. Eu lembro o meu amigo e mestre Novoneyra a enrubescer de ira fronte a calquera caste de sectarismo empequenecedor e obsceno, e tamén estou vendo a Carvalho, outro mestre, sen dúbida, a manter unha ética inviolábel en todo o concernente -Rosalía e Castelao como fondas referencias- á nación de noso e aberta ao mundo que el mesmo, e tanto, en forma e fondo, contribuíu a construír. Se a cultura do país, na súa máis ampla expresión, é ingrata cos "seus", nada ou pouco ten que facer, de xeito construtivo, no futuro. Benvida sexa a "música" enraizada na terra de Uxío ­Novoneyra. Eu sei que no rostro de Carvalho floreceu un sorriso.