Cuestionario Proust

O crítico Ramón Nicolás, que leva tempo traendo para a contemporaneidade da escrita galega o coñecido como Cuestionario Proust, publica hoxe no seu blogue as respostas que eu lle dei.

Podedes lelas completas aquí.

A lingua a reflexión

Un pequeno e interesante documentario realizado por Xosé Bocixa con diferentes opinións que nos axudan a pensar sobre a situación do noso idioma e as alternativas para un presente máis digno e un futuro máis saudábel:

Un espasmo de luz incendia o bosque

Xa teño nas miñas mans o novo libro da xenialísima Pilar Pallarés, Leopardo son. Para abrir boca, déixovos o primeiro poema:

"Para que te serve esa cruel boca de fome?"
Esta inercia de non ser é a vida.
Soños de animal manso
que xa non venta o sangue
e zizaguea
nun rasto azul de pole e de insectos.

Até que á noite acordas coa memoria do tobo
e do peso da gacela no teu ventre:
un espasmo de luz incendia o bosque.

Non sei que estrañas aves aniñaron en min

Desvalido e voraz como o meu medo

Hai estratos distintos de vazio.
Un medra indiferente
alimentado da miña indiferenza,
o meu rosto de pálpebras fechadas,
o visgo lento das horas, a sua orde
que simula (non mantén)
a vida.
Dentro dos ollos pode haver ruas con sol,
unha avenida con árvores que conto
para chegar á casa, un longo corredor
con lóstregos nas costas
e a confusión de bocas e de tactos
nun cuarto que foi branco
e crepita coas vozes da mañá
en tanto se enche de sombras e borralla
e fica para sempre nas paredes
a sillueta dun home, un can, unha muller,
e nas estantes un animal sen pel
desvalido e voraz como o meu medo.
Non quero abrir as portas,
nen quero ouvi-lo arfar tras os espellos,
meu amor sen carícias e sen bocas
asfixiando nas pálpebras fechadas,
no seu vazio sen tempo
(o tempo é un espellismo)
en carne viva.

(Pilar Pallarés)

Baixo as uñas

Catálogo de velenos é a obra coa que Marilar Aleixandre, máis coñecida como narradora, gañou o XVIII Premio Esquío. Pilar Pallarés asina un epílogo onde reflexiona sobre as relacións nai/filla que centran eses versos:

Como unha Esther Greenwood nos seus máximos momentos de lucidez, mesmo antes de ficar detida no ar enrarecido do seu "sino de cristal". Só que agora esa voz que nos lembra a personaxe de Sylvia Plath non se enxerga a si própria no futuro, atrapada nas redes do doméstico, condenada a deixar luxar e esmagar autonomia, esforzo, intelixéncia, senón á nai-madrasta, á xoven á que pouco a pouco lle mudou o soño en pesadelo: a que se vinga de quen lle é máis semellante querendo enredá-la no mesmo círculo de horrores e derrotas, ainda que t[a]mén desexaria libertá-la. (...)

A literatura e o cine falan sempre dun fillo que procura o pai -"Convén que un seipa quen é seu pai", advirte o Coro ao Don Hamlet cunqueiriano-. Xa é menos frecuente que sexa a filla quen busque ou se interrogue sobre a nai, ainda que as luzes e as sombras dunha relazón onde se entrecruzan amor e ódio, dependéncia, crueldade e identificazón, teñan dado lugar a obras (...) dolorosas (...).

Nai e filla reencontrando-se no espello. A sublimazón da figura materna, até por parte dun certo feminismo, foi convertendo en tabu falarmos das faces escuras da relazón dunha muller coa sua nai. E porén, canta paixón e teimosia poñemos en non ser coma ela (...), que vontade de escachar o espello se me contemplo nel e encontro o pouso de amargura da ollada sua. Dese amor estrefrebado con ódio falaron máis os contos de fadas que a literatura adulta, tan ben comportada. Rencor pola madrasta que nos envelena, que é a nosa rival, a que nos clausura na casa como Cinzentas ou nos abandona nun bosque tenebroso. (...)

Os contos de fadas reservan sempre un final feliz para a Cinzenta e Brancaneves -un príncipe resgata-as, un cazador compadece-se da mociña-. Pero quen salvará a madrasta? Só unha ollada adulta de muller, desde a razón e o feminismo, pode destruir o sortiléxio. Só a filla rebelde, a que fuxiu do tenebroso bosque d[o]méstico e se negou a ser igual á nai, pode romper o fado da madrasta. Salvando-se a si mesma, salva-a a ela (...).

Deixo aquí dous poemas deste libro, co convite a que vos animedes a lelo completo:

baixo as uñas

a noite antes de morreres
-ordes do médico-
cun algodonciño
mollado en acetona
borrei da uña do teu dedo pequeno
o esmalte rosa

o ano antes de morreres
eu tiña vintecinco
estaba tan ocupada
en non ser coma ti
non criar sete fillos
borrar os esmaltes
de todas as uñas
escapar ós vincallos que tenden
as cuncas de café

a noite antes o esmalte
no algodón
que o médico puidese ver
o devalar do sangue
por baixo das uñas
das caracolas brancas
última maré baleirándose no corazón

mentres a morte
agatuñaba pola cana dos ósos

o ano antes un amante
que non coñecías
(de coñecelo había disgustarte)
atendía ó balbordo que me zoaba
dentro dos caracois
pintoume na uña
do dedo pequeno
con rotulador negro
un corazón

daquela non sabía
que o teu sangue callou
nesa terra que teño baixo as uñas
que a ti debía
as pugas que agromaban que
tamén levo por baixo das uñas
restos da túa tinta
que acabaría usurpando o teu nome

non sabía que fuches ti quen me educou
contra ti mesma

reunión familiar

a primeira noite
leveite para a miña cama
e tradeáchesme
(solsticio noite e lume debandado)
non advertín que metía na cama
toda a familia

ensaiando habelencias de morcego
demostrabas trabando o meu colo
que teño o sangue azul
mentres irmáns nai e pai tías e avós
silandeiramente
circaban a cama beliscaban
o meu cu aloumiñaban
as miñas pernas

en tanto eu cabalgaba sobre ti
atravesamos espirais de lume eles
criticaban o meu cabelo desguedellado
e discutían en alta voz
se tiña un peito maior que o outro

entraches na miña casa
traendo os teus coitelos afiados
e detrás un por un
entrou a familia veleno insípido
para quedar

desde entón forman parte do mobiliario
miran con desaprobación
desde o fondo dos espellos
ou axexan baixo as sabas

familia marca do coitelo no teu brazo
pegada de terra e uñas

Porque se amas serás o abandonado

Un precioso poema de Pilar Pallarés, do Livro das Devoracións, reeditado o ano pasado e que vos recomendo que compredes e leades quen aínda non o fixésedes:

Arte do gato
Ollar pausadamente o mundo desde lonxe
porque chegache ao alvo,
atrapache a sua eséncia
e era de desposesión.
Pero às veces o mundo ten a forma
deste sol de mañá que aquece os músculos,
deste ceu maternal que te amolece:
dar-se por hoxe ao éxtase,
render-se ante este asédio,
fazer como que a vida decidiu a xogada
e ten o rosto de deus.
Indolente e soberbo,
epicúreo
         e escéptico,  
contemplar o vazio na multiplicidade
e non desexar nada
e non amar
porque o amor é ficción, o anseio un canto
que as sereas erraron,
porque se amas serás o abandonado.

Deixar que as águas pasen
e os exércitos,
e un dia máis se incline baixo o peso de Hércules.

Só unha lene araxe arrepia o teu flanco,
distende a tua pupila.

No resplandor das horas

Un dos mellores poemas da nosa literatura recitado pola voz da súa autora, unha das nosas mellores poetas. Mágoa do pequeno problema de son que ten a gravación:



No resplandor das horas
son o escriva sentado
e agardo a que o dia esqueza
na miña tabuleta
un risco diagonal, o rosto dun efebo,
algo de sangue e espécias,
o aroma da artemisa,
as coxas imantadas dunha muller que danza.

Inábil para a vida,
transcrevo o que me excede,
fixo en trazos esguios o amor e os seus detrítus,
a contracción das bocas no leito e na batalla,
as pupilas dos gatos.

Que os deuses me perdoen a renúncia
ao caudal da existéncia:
deixo escoar as águas entre os dedos
e a miña xuventude,
e en tanto dilapido os meus minutos
reteño outras histórias,
acaparo outros corpos
e aos seus membros precários dou a forma do eterno.

Quizais un dia futuro,
cando as fauzes do tempo
tiveren devorado a miña carne
e a dos vermes da miña carne
e a xerazón seguinte,
alguén descorra o pó da tabuleta
e no fulgor extinto dos seus signos me descifre,
para saber que eu fun o efebo e a donzela,
o elmo do guerreiro,
a raiz da artemisa,
a sede do felino,
o crisantemo.

(Livro das devoracións, Pilar Pallarés)

Poema a Palestina de Pilar Pallarés

Puiden vencer aquela vez a morte,
cando o ceu se abateu sobre nós en forma de metralla
e o cheiro animal do sangue
ocultou para sempre o dos limoeiros na casa dos meus pais.

O ceu aproximou-se até eu o tocar cos dedos
e estava vivo e quente como o ventre das feras,
pero era enxofre e mancava os calcañares
con arrestas e cal.

Despois houvo un siléncio entre os meus sete anos
aquel pátio onde á tarde brincava
perseguindo os insectos.

Sorrin cando me fotografou co meu gato Kamal entre os escombros
un dos homes franceses,
sorrin e avancei altivo como os guerreiros e os profetas
porque as cancións da avoa din que a pátria está perto
e a vitória non tarda.

Resistin aquela morte e outras mortes
e non ollei atrás
e cando os nosos soldados saíron expulsados da cidade,
dei-me présa en medrar
e fun soldado
e erguin contra Israel o brazo e a razón,
o peso dos meus soños
e unha pátria a cumprir-se.

Pilar Pallarés

(Neno Palestino con gato despois do bombardeo.
En Beirut, hai anos. Dunha foto da prensa)