O galego, a nosa columna vertebral

Alberto Núñez Feijóo fixo todas as xenuflexións posíbeis onte e antonte en Madrid e prometeu redimir a Galiza do pecado orixinal de termos lingua propia. A medida máis grave que anunciou foi a derrogación de facto non do decreto 124/07, senón da protección xurídica do galego no ensino. Non é alarmismo nin catastrofismo: é o paso máis grave contra o galego en toda a etapa autonómica, que nos leva nunha viaxe no tempo a 30 anos atrás.

Temos máis razóns que nunca para nos mobilizarmos en defensa da nosa lingua. Movámonos! Móvete!

Limitadiños

O artigo desta semana en Galicia Hoxe versa sobre as declaracións do novo responsábel da Consellaría de Cultura, que xa abordei aí atrás neste blog. Como resposta ás mesmas, hai tamén un outro artigo moito mellor, que teño que recomendar desde aquí, de Xosé Manuel Pereiro, que finaliza deste xeito:

O responsable da cultura afirma estar empeñado na promoción exterior da cultura galega, e fai ben. Sobre todo porque os que chegaron ó cargo desde o mesmo partido que el entendían por proxección darlle 300 millóns de pesetas a Julio Iglesias polo cargo sen cargas de “embaixador” de Galicia. Como Roberto Varela tiña un bo cartel antes de que falara, direille que, por moito que lle conten, foi a súa antecesora, a pouco cosmopolita Ánxela Bugallo, a que mudou a tradicional política de organización de verbenas nas prazas maiores pola tal proxección internacional. Crucificárona precisamente por cousas como ser Galicia o país invitado na Feira do Libro da Habana, non se sabe se porque se celebra en Cuba (por certo, lugar relevante de peregrinación institucional do ante-anterior presidente da Xunta, Manuel Fraga) ou polo gasto (arredor de dúas veces o que meteu Esperanza Aguirre só no bufet de presentación do Teatro del Canal de Madrid). Pode que o nacionalismo se quite viaxando, pero os prexuízos deben ser máis resistentes.

O que eu escribín sobre as súas primeiras declaracións públicas vai a continuación:

Limitadiños
Que se pode agardar dun conselleiro de Cultura que di que a cultura do seu país é unha limitación?

“La cultura gallega está muy bien, pero limita”. A frase non é do último informe da FAES, aínda que o pareza, senón do novo conselleiro de Cultura da Xunta de Galiza, Roberto Varela, que dilapida coas súas primeiras declaracións públicas a impoluta imaxe que se quería vender del como xestor solvente e imparcial. O seu posicionamento ideolóxico, nas primeiras entrevistas que concedeu, é moi claro, a pesar de que Alberto Núñez Feijóo queira facer un revival fóra de tempo do ocaso das ideoloxías, como se todo puidese ser aséptica tecnocracia.
Mais o novo titular de Cultura, por moito currículo que ostente para outras cuestións, amosa tamén problemas graves de formación para a xestión que ten encomendada. Os prexuízos que exhibe evidencian unha profunda carencia de reflexión e estudo sobre a cultura galega: o que significa, cal é a súa situación e que é o que precisa.

Só feito en Galiza?

Esta declaración do conselleiro ten aínda unha importante continuación e matiz: “La cultura gallega está bien, pero limita, prefiero la cultura hecha en Galicia”. Ou sexa que hai que diferenciar entre unha “cultura galega” e unha, supostamente máis abranxente e menos limitada, “cultura feita en Galiza”. Desexamos de corazón que Roberto Varela aclare esta diferenciación e que desvele se de verdade doravante a Xunta só vai promover, preservar, vitalizar e divulgar a que se fixo ou fai no espazo xeográfico galego. Deixará, portanto, de entrar na consideración da Consellaría de Cultura toda aquilo feito, por exemplo, en enclaves de emigración ou, no seu día, do exilio? Os vellos non deben de namorarse (estreada na Arxentina en 1941), A esmorga (editada tamén neste país en 1959), as principais creacións plásticas de Luís Seoane e algunhas das máis impresionantes de Castelao tras 1936 fican xa fóra do ámbito xurisdicional autonómico por non estaren “feitas en Galiza”? Serán responsabilidade dalgún outro goberno, por exemplo o arxentino, ou ficarán nun limbo? Quen se encargará deste patrimonio que ninguén –salvo Roberto Varela– pode dubidar en adxectivar como galego?

Aínda máis. Substituiranse os Premios Nacionais da Cultura Galega que instaurou o anterior goberno polos “Premios Autonómicos da Cultura Feita en Galicia”? Decátase o novo titular de que ao realizar estas declaracións sen meditalas nin reflexionar previamente en serio sobre elas deixaría fóra a moitos creadores e moitas creadoras tamén de hoxe que fan parte indubidábel da cultura galega? Por exemplo, Francisco Leiro recibiu o ano pasado o Premio Nacional da Cultura Galega na sección de Artes Visuais. Seguindo o criterio de Roberto Varela, non podería levar a distinción porque o de Cambados, a quen el coñece, ten o seu obradoiro en Nova York. Non está “feito en Galiza”.

Cultura galega

Hoxe mesmo, en Santiago de Compostela hai unha reunión dos Consellos da Cultura de Galiza, Catalunya, València e Euskadi. No caso de Galiza, o Estatuto de Autonomía estabelece claramente, no seu artigo 32, que este organismo que por lei ten que “fomentar a lingua e a cultura galegas en canto creacións orixinais do pobo galego” se denomina Consello da Cultura Galega. Como nos limitan o Estatuto e a Lei de creación do Consello!

Talvez o PP teña xa a iniciativa de lle mudar o nome na proposta estatutaria que prometeu presentar, para adecualo a esta nova diferenciación, para que se limite a “fomentar as linguas e as culturas que se fan en Galicia en canto creacións orixinais dos pobos que viven en Galicia”? Porque, realmente o pobo galego existe e é portanto suxeito de dereitos?

Repárese ben en que puxen “Galicia” e non “Galiza”. Deu os seus froitos a campaña contra a forma maioritaria durante séculos para denominar o noso país, claramente a xenuína, e presente en obras fundamentais da nosa cultura (si, refírome á cultura galega). O disque “goberno para todos” declara que non vai utilizar unha forma que a Real Academia Galega considera no texto das normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego como “lexítima”, cunhas indesexábeis connotacións ideolóxicas. “Non, non, non, non. De Galiza, nada de nada. Galicia”, negou Varela sen acompañar tanto adverbio de ningún razoamento ou argumento.

E o galego?

Se estivésemos a falar dun técnico que coñece a problemática da cultura galega e que vai adoptar medidas tamén técnicas de corrección aos grandes problemas que se presentan, hai declaracións que serían inimaxinábeis escoitarlle. “No meu mandato proxectarei a cultura que se fai aquí, sexa quen sexa, na lingua que sexa”, dixo tamén, subliñando a importancia do factor idiomático, aínda que, igual que Núñez Feijóo, camuflándoo de “liberdade lingüística”. Se se informase sobre a situación real da música, do teatro ou do mercado editorial en lingua galega non faría aseveracións tan alegres e pouco matinadas, que son un verdadeiro e ben cru programa de acción política.

No ano 2005, o xornal electrónico Vieiros realizou un estudo que concluía que por cada euro que un galego inviste en promocionar a súa lingua, mete 240 en espallar o español polo mundo adiante. Teñamos presente que o Ministerio de Cultura privilexia de forma abrumadora a cultura en castelán en todas as súas ordes, o Instituto Cervantes dálle un tratamento marxinal ao que non sexa en español, RNE e TVE actúan como se as cultura galega, catalá e vasca directamente non existisen... Iso por falarmos só dalgúns ámbitos públicos, porque a descompensación coas institucións privadas xa é abismal.

Neste contexto, cunha lingua minorizada, estranxeirizada no propio país, máis necesitada de axuda, promoción, dignificación e divulgación, a Consellaría de Cultura vai actuar seguindo os principios darwinistas da lei do máis forte? Se a Consellaría de Cultura non axuda á cultura feita en galego, que institución pública será a responsábel de tal apoio?

De momento, estamos perante declaracións de intencións, mais cómpre térmolas presente para facermos seguimento e mobilizármonos como sociedade para evitarmos pasos atrás cualitativos. Porque, cómpre lembralo e repetilo máis unha vez, a “nacionalidade histórica” galega ten, como tal, unha serie de dereitos lingüísticos e culturais, igual que as persoas que a nivel individual queren vivir en galego tamén teñen o dereito a accederen sen dificultades ás manifestacións da súa propia cultura.

Lingua, cultura e autogoberno

Se a lingua e a cultura galegas non existisen, non habería autogoberno galego en ningún grao. Nin Alberto Núñez Feijóo sería presidente da Xunta nin Roberto Varela sería Conselleiro de Cultura.

En ningún país do mundo é presentábel que os seus gobernantes anuncien como primeiras medidas ataques contra a súa lingua propia, como é o caso da derrogación do decreto do galego. Do mesmo xeito, declaracións como as realizadas por Roberto Varela considerando unha limitación a cultura propia do seu país inhabilitaríano automaticamente para exercer o seu cargo. Alguén se imaxina a calquera ministro/a de cultura de calquera país do mundo afirmando nas súas primeiras entrevistas que a cultura do país que vai gobernar é unha “limitación”? Pensemos por exemplo que acontecería se González-Sinde se presentase cunha afirmación como esta nada máis tomar posesión: “La cultura española está muy bien, pero limita”.

Por iso é importante cuestionarmos en voz alta a idoneidade do nomeamento como conselleiro de Cultura de alguén a quen os seus prexuízos o levan á conclusión de que amparar e proxectar a cultura galega supón unha limitación ou unha barreira. A limitación está en quen tales cousas afirma.

Concertazo de Ellos

Falei xa varias veces neste blog das inmensas ganas que tiña de volver a un directo de Ellos, que estaban de xira por Galiza esta semana. Manu, Carme, Cris e Fran poden testemuñar que o de onte foi un concertazo, a pesar de que nós non nos atrevésemos a facer de coristas da canción "El regalo". Desde abaixo e moi ben situadiños, gozamos e choutamos moito, moito, moito, moito, todo o repertorio.

Para os que non puidésedes estar, déixovos "En tu lista", do seu disco "Lo tuyo no tiene nombre":

Vinte e cincos de abril, sempre!

Estaba eu en primeiro de bacharelato, o da LOXSE, daquela en fase de probas no meu instituto. Na materia de lingua e literatura galega estudabamos nese momento a lírica medieval a través dun libro moi completiño editado por Via Láctea, que ao final traía unha escolma de textos contemporáneos que seguían algún recurso formal semellante ao que rexistraban as cantigas dos nosos cancioneiros.

Nesa antoloxía final aparecían, entre outros, uns versos que comezaban "Grândola, Vila Morena", que eu lera na casa, curioseando no libro. Comenteille á profesora, Fefa, que ese poema me parecía especialmente bonito e ela preguntoume, sorprendida, se eu non coñecía José Afonso. Ao día seguinte, tróuxome casetes e información sobre o que fora o 25 de Abril e eu fiquei entusiasmado por ese cantor e por todo o que acontecera nesa xornada. Eu tiña 17 anos, era un estudante de bo expediente e non tiña nin idea nin do feito histórico nin de quen era ese artista que tantas vinculacións tiña, ademais, co noso país. Nada novo neste sistema educativo que continúa a dar as costas á propia cultura e á propia historia.

O 25 de abril é tamén a data do principio dunha outra revolución aquí en Galiza. En 1467, comeza a Gran Guerra Irmandiña, seguramente a maior revolta social de toda Europa no século XV. Canta xente coñece hoxe este episodio da nosa historia?

"La cultura gallega está muy bien, pero limita"

A frase non é do último informe da FAES, senón do novo conselleiro de Cultura da Xunta de Galiza. Se os seus prexuízos o levan á conclusión de que fomentar a cultura galega é unha limitación, que fai no seu cargo?

Alguén se imaxina a calquera ministro/a de cultura de calquera país do mundo afirmando nas súas primeiras entrevistas que a cultura propia dese país que vai gobernar é unha "limitación"? Imaxinádevos por exemplo que acontecería se González-Sinde se presentase cunha declaración de intencións como esta nada máis tomar posesión: "La cultura española está muy bien, pero limita".

Nos comentarios que circulan por aí, o novo conselleiro de Cultura e o de Educación pasan por ser disque os máis "abertos" e "dialogantes". Mais este último tamén se luciu onte nunha entrevista á cal deu un atinado (e recomendábel) contrapunto Fermín Bouza no seu blog.

O seu grande suceso

Mañá comeza a súa xira galega Ellos, mais a estas alturas aínda non sei a cal dos concertos vou poder ir.

Non puxera aínda por aquí o seu primeiro grande suceso, "Campeón", talvez porque o clip nunca me convenceu demasiado.

Dádelle ao play e bailade un pouquiño!

13.514 apoios

O Manifesto pola convivencia lingüística e a igualdade de dereitos para o galego leva nestes momentos 13.514 apoios individuais e 338 respaldos colectivos, por parte de entidades de diverso tipo. Cada unha destas adhesións vai co seu nome completiño, que se indica no web fidedignamente.

Ademais, deica o 17 de maio poranse postos de recollida de sinaturas en diferentes puntos de Galiza. A pesar de que A Mesa pola Normalización Lingüística é a organización cidadá cultural galega con maior afiliación, nunca tivo o diñeiro para facer grandes campañas de insercións publicitarias nos medios nin para alugar autobuses que percorresen toda a xeografía galega. Mais isto viuno e veo compensando por algunhas importantes fortalezas: a forza da razón, da defensa da xustiza e o entusiasmo do activismo, que debe consolidarse aínda moito máis. Moitas veces podemos pensar que non é necesario axudar porque xa hai alguén que o fará por nós, e equivocámonos.

No que resta de semana, haberá un posto de recollida de adhesións na Escola Oficial de Idiomas de Santiago de Compostela (hoxe e mañá e os días 24 e 25) e o 23 de abril no Palacio de Congresos, durante a realización do Congreso Galego de Acción Voluntaria. Se queres e podes, agradécese que pases por aí para botares unha man na medida das túas posibilidades. Para teres máis información sobre outros lugares e concellos en que se vaian pór mesas nos próximos días, infórmate no web da asociación.

É oficial unha lingua na cal unha empresa che pode dicir que non te podes expresar?

Esta longa pregunta é o subtítulo do artigo desta semana en Galicia Hoxe. Cantas veces quen queremos exercer como galegas e galegos, tamén na fala, nos achamos con situacións desagradábeis nas que empresas das que somos clientes nos instan a utilizar o castelán, de forma directa ou de forma sibilina, como se o natural fose termos que abandonar o noso idioma en determinadas xestións?

Cómpre tamén, neste aspecto, desmontarmos os argumentos falaces e demagóxicos das campañas galegófobas. Porque hai moitas persoas que queremos poder vivir en galego e tamén temos dereitos.

Con todos os dereitos
É oficial unha lingua na cal unha empresa che pode dicir que non te podes expresar?

Un dos eixos das campañas galegófobas camufladas de bilingüistas foi falar da “imposición del gallego en las empresas”, presentando un escenario de edénica liberdade comercial e empresarial que só pretendían romper os “impositores”. Por unha banda, criticaron a posibilidade de que o bipartito lle dese protección xurídica ao galego neste sector (para igualalo co castelán) e, pola outra, inventouse unha suposta liña de coaccións e ameazas por parte da Mesa pola Normalización Lingüística a comercios que non utilizan o galego.

Semella sarcasmo

Falar de imposición do galego neste sector entra de cheo no sarcasmo e debería facer enrubiar a quen diga tal cousa en alto. Calquera persoa que dea un paseo por calquera lugar de Galiza poderá ver o discriminadísimo que está o castelán. A realidade, a pesar de tantas mentiras repetidas, é que non hai nin tan sequera unha mínima correspondencia entre o número de persoas que usan o galego no seu día a día e os niveis de utilización deste idioma nos sectores industriais, comerciais e financeiros, especialmente nos usos considerados máis formais, como a rotulaxe ou a publicidade. Así mesmo, tampouco existe unha consciencia sobre a existencia de dereitos lingüísticos neste ámbito, que se deben garantir e respectar.

A pesar do dito polo novo presidente da Xunta no seu debate de investidura, as persoas que queremos vivir en galego tamén temos dereitos individuais. Aínda que non se note porque non podemos exercelos, si, temos dereitos lingüísticos individuais. Os poderes públicos deberían encargarse de garantilos e non de negalos e dificultalos. Esta última é a incívica proposta do novo mandatario de Galiza, que non cansa de camuflala entre citas poéticas e cínicas alusións á “liberdade” e ao “bilingüismo”.

Ameazas e difamacións

Carlos Negreira, o portavoz do PP na Coruña, inventou o ano pasado que A Mesa enviara 500 cartas “ameazantes” a empresas desa cidade. Desde a asociación retouse a que se mostrase unha soa desas supostas misivas, mais ningunha apareceu, porque tales comunicacións sinxelamente non existiron. Mais o bulo continuou collendo a forma de lenda urbana potenciada por algúns medios. Mesmo unha asociación creada para atacar o galego se puxo en contacto por escrito con todas as empresas radicadas nese concello para advertilas da posibilidade de recibiren escritos da Mesa. Estaba servida a creación fantasiosa e difamatoria dunha asociación radical, agresiva e malencarada con actuacións case mafiosas para “impor” o galego.

A verdade é que desde esa entidade cidadá, desde A Mesa, si se enviaran cartas, mais en absoluto ameazantes, a empresas que discriminaran a traballadoras/es ou clientas/es por usaren o galego, en situacións que calquera persoa cun mínimo espírito cívico rexeita sen dubidar. Por exemplo, o caso do xefe de sección que insultou a unha traballadora de Carrefour coa denigrante frase “¡Burra, no hables lenguas menores!” (e tras cuxa denuncia a empresa anunciou a adopción de medidas), a pediatra do Hospital Modelo que recriminou a unha nai e o seu fillo coa frase “A mí no os dirijáis en gallego” ou o caso da Imprenta Porvén da cidade herculina, que cobraba un sobreprezo no caso de que os traballos se solicitasen en galego. No último caso, A Mesa tivo coñecemento a través de dúas comunicacións: primeiro, dunha parella que quería realizar o convite de voda e, despois, dunha familia que quería facer o recordatorio da Primeira Comuñón. En ambas as situacións, o prezo incrementábase por quereren usar o galego, como se a tinta fose máis cara por utilizaren este idioma.

Son os tres antes citados casos de vulneración de dereitos lingüísticos individuais recoñecidos polas propias empresas e que non suscitaron ningún tipo de medida nin acción por parte do PP, sempre tan preocupado en levar ao Parlamento e á axenda mediática casos de supostas carencias de liberdade para usar o español. Estas tres situacións producíronse nos últimos meses, en pleno século XXI, e son mostras de que é necesaria a adopción de medidas por parte dos poderes públicos.

Nesa mesma liña de diagnose e propostas de acción ía tamén o Plan xeral de normalización da lingua galega, que temos que lembrar que foi aprobado no anterior mandato do PP e coa unanimidade de todo o Parlamento galego. No Plan fálase da necesidade de potenciar as axudas económicas directas ás empresas para a promoción do galego, algo que non debe ser coa idea de que as subvencións se eternicen, senón para facilitar a tradución e posta en andamento da actividade na lingua do país.

Recoñecer dereitos

Outra das medidas do Plan aprobado por PP, PSOE e BNG é promover unha iniciativa lexislativa que recoñeza mellor os dereitos lingüísticos dos consumidores e usuarios. Nese xusto camiño estaban dúas propostas legais realizadas polo bipartito mais que o adianto electoral impediu que chegasen a ser promulgadas, tras un longo proceso de negociación entre as dúas forzas que sustentaban o goberno. Estas mudanzas lexislativas corrixirían unha discriminación tamén comparativa. O galego é a única lingua do Estado que carece dunha regulación que impida a súa exclusión no sector comercial e empresarial, por exemplo sinalando que debe estar presente nalgúns espazos ou que ao menos determinados estabelecementos deben ter persoal capacitado para atender ao público en galego. O PP gobernou nas Illes Balears cunha lexislación que sinala iso para o catalán.

Falaba Alberto Núñez Feijóo de dereitos lingüísticos individuais. Pois resulta que as medidas que por aí se encarreiran son xustamente para garantir dereitos lingüísticos individuais non só para as persoas que queiran desenvolver a súa vida en castelán, senón tamén para quen, lexitimamente, quere poder vivir en galego, algo que non lle fai dano nin prexudica a ninguén.

Servizos públicos

Hoxe non está garantido que unha persoa poida realizar con normalidade as xestións empresariais máis habituais sen ter que renunciar ao uso do galego. Nin tan sequera na maioría dos servizos públicos. Iso é algo que constatou tamén o Consello de Europa no seu último informe sobre a situación lingüística en Galiza. Cómpre lembrar que a Carta europea das linguas rexionais ou minoritarias sinala que servizos como a telefonía, ou o fornecemento de electricidade e gas, tanto se son proporcionados polo Estado como se se trata de concesións ou autorizacións administrativas, deben ter cláusulas de dereitos lingüísticos, nomeadamente garantindo a atención ao público e a facturación en galego.

Porén, na actualidade tamén a maioría dos servizos públicos vulneran tales dereitos individuais. Son moi pouquiñas as compañías telefónicas que ofrecen servizo en galego e nalgún caso ofréceno nunha situación de franca precariedade: a algunhas horas e con escasísimo persoal. A día de hoxe, mesmo hai empresas gasísticas que non recoñecen a validez dos escritos en galego e que obrigan a que a clientela que chama ao servizo de apoio ao cliente teña que expresarse exclusivamente en castelán.

Non sería lóxico, xusto e o máis democrático que estivese regulada e garantida a opción de poder comunicarse e recibir información tamén en galego nestes casos? Pódese considerar que realmente é (co)oficial unha lingua na cal unha empresa che diga que non te podes expresar se queres recibir o correspondente servizo? Por que as persoas que queremos vivir en galego non temos garantidos eses dereitos lingüísticos individuais? Estas son algunha preguntas que Alberto Núñez Feijóo non formula e que cómpre que nos fagamos.