'A normalización sen normalización' e 'A lingua politizada'

A miña páxina desta semana en Galicia Hoxe está conformada por dous textos vinculados, porén diferentes: "A normalización sen normalización" e "A lingua politizada".

A normalización sen normalización

No segundo libro e no segundo filme da exitosa saga de Harry Potter, o que se desenvolve arredor da historia da Cámara dos Segredos, aparece unha personaxe que me parece especialmente interesante; mesmo fascinante. Refírome ao Dobby, un trasno doméstico que tenta advertir ao neno mago dos perigos que o axexan se ese curso regresa a Hogwarts.

Igual que todos os trasnos domésticos dese mundo imaxinado por J. K. Rowling, o Dobby debe obedecer as ordes do seu amo, no seu caso alguén maléfico. Como está en desacordo, quere facer o ben e ademais ser libre, decide ir rompendo coas cadeas que o atan e contravén o seu dono sempre que ten oportunidade. Cada unha das veces que escolle o camiño da liberdade e de subverter as normas inxustas, o Dobby debe castigarse e autolesionarse: dáse cabezazos contra a parede, quéimase cun ferro de pasar, máncase... Facerse dano a si mesmo é o prezo que paga por desobedecer as normas do Amo.

Cantas veces as persoas que formamos o corpo social que defende e dinamiza a normalización da nosa lingua non actuamos como este trasno doméstico?! Cantas veces non nos situamos como habitantes da culpa por utilizar o galego sempre ou defender o seu uso nos diferentes ámbitos? Cantas veces non somos capaces de combater as caricaturas que o poder fai sobre nós e acabamos créndoas e actuando a partir delas? Que se “impomos” o galego, que se “politizamos” a lingua, que se somos “agresivos”, que se “ameazamos”, que se nos “pasamos”, que se utilizamos unha lingua “artificial”, que se somos os responsábeis de que se ataque o galego... Xa o teñen dito ben de sociólogos e antropólogos: o suxeito dominado é o primeiro axente da dominación.

Ergamos a cabeza. Non temos que pedirlle perdón a ninguén por termos unha lingua, querermos utilizala no día a día e reclamarmos que haxa políticas que garantan os nosos dereitos lingüísticos, porque tamén os temos e son tanto individuais como colectivos.

Un dos riscos da culpabilización é a tentación de fuxirmos da realidade e agocharnos en posturas máis testemuñalistas. Dentro desas formas de escapismo, unha das que está a gañar máis forza nos últimos tempos é a de que hai que “renovar totalmente os discursos sobre lingua”.

A realidade cambia e é necesario sempre adaptar as ferramentas de análise, iso é algo que ninguén pode dubidar. No entanto, a forma que algúns sectores teñen de enfocar e darlle prioridade ao tema paréceme outra forma de política de homenaxe ao idioma, para postergar o que é conflitivo e complicado: a súa incorporación xa aos diferentes ámbitos en que non se encontra. É como as administracións que encargan un plan de normalización como xeito de posporen calquera actuación, que ao final tampouco se chegará a concretar cando ese completísimo plan estea finalizado, aprobado, presentado e publicado. Como ben sintetizou Marx, “vale máis un paso adiante real que cen programas correctos”.

O peor é xa cando esa suposta renovación discursiva se concreta en facer unha acrítica tabula rasa pola que se acaba incorporando, disque por “moderna” ou “para achegarse á xente”, a cosmovisión que nos vende xusto quen está en contra da nosa causa.

En calquera caso, non nos autoenganemos. Non é por falta de documentos, de plans, de escritos, de argumentario nin de corpus teórico forte e contrastado que a situación da lingua é a que é. Con certeza que hai erros na pedagoxía á hora de o transmitirmos sen que se manipule a mensaxe e, sobre todo, de o aplicarmos. Mais quen pense que pasarmos a exclamar que Galiza é “bilingüe”, que a diglosia está desfasada e que o autoodio non significa nada nos vai facer gañar espazo social, cae nunha inxenuidade tremenda. Xogar coas regras do inimigo, cos seus conceptos pervertidos, promove o confusionismo e leva á derrota segura.

Converter en elemento central da acción normalizadora a procura de ábrete-sésamos e fórmulas máxicas sería un erro inmenso. Esta situación lémbrame a unha oportuna reflexión do pensador Slavoj Žižek: “A maioría dos académicos están obsesionados coa idea ‘A esquerda necesita novas respostas’. Non é isto basicamente un ‘Queremos unha revolución radical, mais ao mesmo tempo queremos conservar as nosas prósperas vidas e seguir tranquilos?’ Como precisamente xa o dixo algunha vez Robespierre: Queremos unha revolución sen revolución”.

Defender o galego renegando de dar a batalla social real, e conflitiva, da súa restauración e extensión social, non é querer unha normalización sen normalización?

A lingua politizada

Un dos prexuízos que está a cobrar máis forza na actualidade contra o galego é que se trata dun idioma “politizado”, “patrimonializado polo nacionalismo”. O propio presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, apoiábase nesta idea para acusar os manifestantes que encheron Compostela na primeira grande mobilización desta lexislatura, a do 17 de maio, de quereren “apropiarse da lingua”. Nesa xornada, os manifestantes xa o convidamos a el e a todo o seu goberno a facer iso mesmo: apropiarse do galego. Finxía petar nunha porta aberta.

Este discurso da “lingua politizada” calou tamén en parte da propia base nacionalista, que pasou a actuar de novo como o Dobby de Harry Potter. Nalgúns casos chegouse a propugnar que o nacionalismo organizado debería dar un paso atrás e deixar de ter un papel protagónico na defensa do idioma. Esa é nin máis nin menos que unha repetición da propaganda e das deformacións difundidas desde os altofalantes do poder.

Ninguén con amor pola lingua dubida de que é un reto que todas as organizacións sindicais e partidarias maioritarias en Galiza asuman de verdade a defensa do galego. Iso debe conlevar non unha retórica máis ou menos altisonante, senón a aplicación de políticas concretas para a súa promoción.

Que o nacionalismo actúe impide dalgún xeito que outras organizacións fóra do seu campo tamén o fagan? A resposta é tan clara como obvia: non. Entón, por que ese empeño dalgúns corifeos en restar o nacionalismo desta batalla? Non é, no fondo, pretender que non haxa batalla e que a pax lingüística, tal e como a chamou Fraga Iribarne, triúnfe?

Nalgunhas conversas con deputados do PP, estes achacábanme que A Mesa “é do Bloque” e que eles defenden “tanto o galego como o castelán”. A miña resposta foi e é sempre a mesma: xa non só como goberno, senón como parlamentarios, teñen na súa man demostrar que tamén defenden o galego. Nin BNG nin PSOE lles impiden presentar iniciativas nese camiño, mais o caso é que non existen. Se algún día atenden as chamadas e escritos que lles remitimos desde o movemento normalizador e actúan levando á cámara do Hórreo por exemplo os casos das traballadoras e dos traballadores discriminados por utilizar o galego, entón poderemos comezar a crer no que nos din.

Cómpre que reparemos en que, ao final, do que nos queren convencer é de que hai quen politiza o galego porque hai quen o defende. Ademais, pretenden culpabilizar a quen actúa polo feito de actuar.

Eu teño moi claro que non se precisa que ninguén dea un paso atrás, senón que se dean ben de pasos para adiante. Tamén desde as organizacións de ideario nacionalista e nas institucións gobernadas polo BNG. Aínda que son obxectivamente as que máis utilizan e promoven o galego, non nos queda outra que recoñecer que non fan todo o que poderían. Organizacións e institucións do nacionalismo deberían asumir con máis decisión o seu papel de motores da revitalización do galego.

O que hai que facer é sabido: incorporar o galego aos diferentes ámbitos e solicitar tamén o seu uso. Lembremos que se non o facemos as persoas e entidades con sensibilidade pola lingua, ninguén o fará por nós.